About Author:
Khwāje Shams-od-Dīn Moḥammad Ḥāfeẓ-e Shīrāzī, known by his pen name Hafez and as “Hafiz”, was a Persian lyric poet, whose collected works are regarded by many Iranians as a pinnacle of Persian literature.
Born: Shiraz, Iran
Died: 1390, Shiraz, Iran
Added Date: 12/10/2022 11:00:12 AM
Last update: 12/10/2022 11:00:13 AM
این شرح بر اساس متنی علمی-انتقادی وضع شده است و شارح خود با صرف عمری دراز از روی دستنویس ها و نسخه های علمی-انتقادی قابل اطمینان تصحیح کرده و علت گزینش هر کلمه ای را – در صورت اختلاف- در تعلیقات آن توضیح داده است. در تصحیح آن متن و اثبات استدلال درستی کلمات آن بیش تر از همه نقد و بررسی دستنویس های مضبوط در حاشیه حافظ به تصحیح دکتر پرویز ناتل خانلری مورد نظر بوده است.
شرح غزلیات حافظ از جمله شرحهای ممتازی است که تاکنون بر غزلیات حافظ نوشته شده و بر اساس متنی علمی – انتقادی بنا نهاده شدهش است و شارح با صرف عمری دراز از روی دستنویسهای علمی – انتقادی، تصحیح قابل قبولی به دست داده است.
غزلهای این کتاب بر اساس ترتیب حروف قافیه نظم یافته است. در هر مرحله از شرح غزلی عینا در یک صفحه به صورت مشکول نقل شده و در مرحلهی بعدی مطلع غزل ذکر شده و موضوع غزل به صورتی کاملا خلاصه و حتیالامکان ساده توضیح شده است تا هر پژوهندهای به آسانی بتواند به تحقیقات موضوعی غزلیات حافظ بپردازد.
———
در آغاز کتاب شرح غزلیات حافظ؛ می خوانیم
پیشگفتار
دوش دیدم که ملایک در میخانه زدند گِل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند
راستى از زمان حافظ تاکنون کسى دانسته است که خواجه در خواب خوش یا در مشاهده خویش چه صحنهاى را دیده است؟ گمان نمىرود که یکى بتواند آن صحنه را پیش چشم بیاورد زیرا با توجه به معانى مجازى، نقلى و وضعى کلمات در این بیت، هفتادودو معنى بر آن قابل پیشبینى است: «دیدن، میخانه، آدم و پیمانه» هریک حامل چند معنى است[1] (ر.ک: شرح بیت) و خواجه خود درس عملى فن بیان تدریس مىکند
و از آن است که مىفرماید :
جنگ هفتاد و دو ملّت همه را عذر بنه چون ندیدند حقیقت رهِ افسانه زدند
یعنى کسى از حقیقت خواب یا مشاهده حافظ چیزى ندیده و از آن است که ره افسانه مىزند و هرکس به تعبیرى دست مىبرد.
راستى غرض خواجه از طرح این مطلب چیست؟ ـ آیا او نمىخواهد بگوید که کسى نمىداند «امانت» چیست و مفسّران هرچه مىگویند از تعبیر و گمان خویش مىگویند زیرا حقیقت را ندیدهاند: «اِنّا عَرَضْنَا الاَمانَهَ عَلَىالسَّمواتِ وَالاْرضَ وَ الجِبالِ فَأَبَیْنَ أنْیحمِلْنَها وَ اَشْفَقْنَ مِنها وَ حَمَلها الإنسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلومآ جَهولا» 72/ الاحزاب 33
یعنى: ما امانت را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کردیم، پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند و انسان آن را برداشت، راستى او ستمگرى نادان بود.
و حافظ مىگوید: «امانت یک یا دو معنى ندارد بلکه «تعهد، مسؤولیّت، اختیار، عقل، عشق، نفس و… الخ» همه در این معنى مىگنجد و از آن است که :
آسمان بار امانت نتوانست کشید قرعه کار به نام من دیوانه زدند
انگیزه غزلسراى فارس همین نکته است که او را به سرودن غزلى زیبا و بىهمتا برمىانگیزد و او مىگوید: من خوابى یا مشاهدهاى دیدهام و شما نمىتوانید بدانید که من چه دیدهام؟ و اگر شما بر سر تفسیر و تعبیر معانى سخنان من جنگ مىکنید عذر شما را مىپذیرم چون حقیقت را ندیدهاید. و درباره امانتنیز :
شکر ایزد که میان من و او صلح افتاد حوریان رقصکُنان باده مستانه زدند
در طرح شگفتانگیز این مطلب است که خواجه سخن دل خود را بازمىگوید و در برخى از مسائل و مُبهمات قرآنى، تعابیر مفسّران را به بوته سؤال مىبرد و آنگاه از این همه چابکدستى و هنر خویش مست و مدهوش مىشود و در عالم بىخبرى مىگوید :
کس چو حافظ نکشید از رخ اندیشه نقاب تا سر زلفِ سخن را به قلم شانه زدند
درباره نویسنده:
خواجه شمسُالدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظِ شیرازی (زادهٔ ۷۲۷ هجری قمری – درگذشتهٔ ۷۹۲ هجری قمری در شیراز)، نامدار به لِسانُالْغِیْب، تَرجُمانُ الْاَسرار، لِسانُالْعُرَفا و ناظِمُالاُولیاء، شاعر سدهٔ هشتم هجری ایران است. بیشتر شعرهای او غزل هستند که به غزلیات شهرت دارند. گرایش حافظ به شیوهٔ سخنپردازی خواجوی کرمانی و شباهت شیوهٔ سخنش با او مشهور است. او از مهمترین اثرگذاران بر شاعران پس از خود شناخته میشود. در سدههای هجدهم و نوزدهم میلادی، اشعار او به زبانهای اروپایی ترجمه شد و نام او به گونهای به محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت. هرساله در تاریخ ۲۰ مهرماه مراسم بزرگداشت حافظ در محل آرامگاه او در شیراز با حضور پژوهشگران ایرانی و خارجی برگزار میشود. مطابق تقویم رسمی ایران این روز روز بزرگداشت حافظ نامیده شدهاست.