ISBN: 964-305-231-1
تعداد صفحه: 143
نشر: نشر مرکز
اسفند، ۱۳۸۰
قطع کتاب: رقعی
از پیشگفتار کتاب :این کتاب، مجموعهی برخی از مقالاتی است که در عرض دوازده سال گذشته به فارسی منتشر شدهاند. موضوع بحث اغلب آنان در نوشتههای دیگری (بیشتر به زبان انگلیسی، که در یادداشتها و مآخذ مقالات از آنان یاد شده است)، با تفصیل و گسترش و دقت بیشتری عرضه شده، ولی در اینجا به شکلی تازه و با بیانی که به فهم عمومی درسخواندگان نزدیکتر است، ارائه گردیده است.
البته برخی از خوانندگان، بعضی از آراء و تحلیلها و داوریهای معروض در این مقالات را نخواهند پسندید. از این بابت جای هیچگونه نگرانی نیست، چون حقیقت از برخورد آراء و عقاید برمیخیزد. امّا به یاد دارم که هنگامی که مقالات مربوط به استبداد برای اوّلین بار انتشار یافت، بعضی از دوستان گله کردند که من نسبت به تاریخ هممیهنانم بیمهری کردهام. در حالی که غرض من تحلیل و نقدی علمی است که امیدوارم تأثیر و فواید اجتماعی نیز داشته باشد. وقتی که اندیشمندان اروپایی ویژگیهای اجتماعی جوامع خود را در زمانهای گوناگون مورد مطالعه قرار میدهند، و مثلاً نابسامانیهای جامعهی فئودالی یا ظلم و استثمار مراحل نخستین سرمایهداری را تشریح میکنند، کسی آنان را به بیوفایی نسبت به مهین خود متهم نمیسازد. از این گذشته، فرهنگ یک کشور منحصر به ویژگیهای جامعهشناختی و تاریخ سیاسی آن نیست، چنانکه جامعهای که فرهنگ استبدادی در سیاست و اقتصاد آن ریشهای عمیق دارد، فرهنگ ضداستبدادی نیز در علم و ادب آن دارای مبانی استواری است. و آخر این که اگر شناخت درستی از ویژگیهای اساسی یک جامعه در دست نباشد، کوشش آگاهانه برای تغییر و پیشرفت آن چندان ثمربخش نخواهد بود.
دیگر این که یکی از مشکلات بزرگ گفتوگو دربارهی تاریخ معاصر در جوامعی مانند ایران، این است که گاه بیان واقعیات یا ابراز نظراتی دربارهی آراء و افراد گوناگون، سبب میشود که دلبستگان و وابستگان آن آراء و افراد، از نویسنده برنجند. بنده تا آنجا که میتوانم از غرضورزی پرهیز کردهام. امّا اگر باز هم خوانندگانی باشند که به دلایل عاطفی از اینجانب رنجیدهخاطر شوند، از هماکنون و همینجا امیدوارم که پوزش صمیمانهی مرا بپذیرند.
*فهرست عناوین فصلهای کتاب
1 ـ طرح کوتاهی از نظریهی استبداد تاریخی ایران
2 ـ استبداد، حکومت قانون، دیکتاتوری، دموکراسی، و حقوقبشر
3 ـ آزادی، قانون، دموکراسی
4 ـ یادداشتی دربارهی ملت، ملی، ملیگرایی، و ناسیونالیسم
5 ـ دموکراسی، دیکتاتوری، و مسؤولیت ملت
6 ـ کوششهای سفارت انگلیس برای تعیین نخستوزیر ایران
7 ـ مصدق و پیشنهاد بانک جهانی
8 ـ معاصی کبیرهی مصدقالسلطنه
9 ـ دلیل اصلی استعفای مصدق در واقعهی سیام تیر
10 ـ برخی از سالهای بحران، در یکی از قرنهای بحران